شناخت تنش های محیطی و نحوه کاشت آفتابگردان در شرایط نامساعد آب و هوایی

چگونه می توان یک محصول با کیفیت آفتابگردان در شرایط نامطلوب محیطی تولید کرد؟

کلید واژه: تنش؛ محیطی؛ کاشت؛ آفتابگردان

مقدمه

تنش های محیطی و کاهش عملکرد تولید محصول در شرایط نامطلوب محیطی، یکی از موضوع های بسیار مهم در کشاورزی است.

نحوه رفتار و برخورد یک کشاورز آگاه و با تجربه با تنش های محیطی با یک کشاورز مبتدی بسیار تفاوت دارد.

در سالهای گذشته به دلیل عدم آگاهی کشاورزان با علوم کشاورزی و کاشت غیر اصولی آفتابگردان های هیبرید آجیلی، خسارات زیادی به این بخش وارد شده است.

شناخت تنش های محیطی و آب هوای نامطلوب و نحوه مقابله با آنها، لازمه کاشت آفتابگردان و تولید محصول با کیفیت است.

در این مقاله سعی می شود با معرفی و شناخت تنش های محیطی و نحوه کاشت و اصول به زراعی آفتابگردان در شرایط نامساعد آب و هوایی، جهت تولید محصول آفتابگردان در منطقه یاری رسانده شود.

تنش های محیطی و شرایط نامطلوب آب هوایی کاشت آفتابگردان و نحوه مقابله

باد سفید یا آغ یل

یکی از تنش های محیطی که باعث خسارات زیادی در بخش تولید کشاورزی منطقه و مخصوصا آفتابگردان است، باد سفید با نام محلی آغ یل در منطقه آذربایجان است.

نام دیگر این باد در مناطق دیگر به نام باد آلیزه یا باد تجارتی و در نام اسپانیولی به آلیزس و در نام آلمانی به پاسات معروف است که مسیر وزش باد جنوب شرقی به شمال غربی  است.

جریان هوا در این باد بسیار تند و گرم و غبار آلود و در حالت کلی از جنوب به شمال است.

زمان وزیدن باد اکثرا اواخر اسفند، مرداد ماه و اویل پاییز است، این جریان هوا در اواخر اسفند باعث گرم شدن هوا شده و نشان از تغییر فصل است.

ولی در بعضی سالها مداومت طولانی مدت این باد در فصل بهار خسارت بسیار زیادی به بخش تولید وارد می کند.

میزان و نحوه خسارت باد سفید

اولین خسارت این تنش محیطی به جوانه زنی بذور کاشته شده آفتابگردان است.

این باد می تواند در عرض یک روز ۵ سانتی متر از خاک کاملا مرطوب سطحی را به طور کامل خشک کرده و باعث از بین رفتن بذر های در حال جوانه زنی آفتابگردان در زیر خاک شود.

همچنین وزش مداوم باد سفید بعد از کاشت آفتابگردان به روش مکانیزه، باعث سله بستن سطح خاک شده و مانند یک لایه سخت سیمانی مانع از رسیدن بذور آفتابگردان جوانه زده به سطح خاک می شود.

تنش محیطی گرمای زیاد به همراه باد سفید در کاشت آفتابگردان

آفتاب سوختگی گل گاه

یکی از خسارتهای بسیار مهم به آفتابگردان در اثر باد سفید و گرمای زیاد، آفتاب سوختگی گل گاه و خسارت به غنچه و گل های آفتابگردان است.

در اثر این تنش محیطی، بوته آفتابگردان سریعا ذخایر آبی خود را در برگها، غنچه ها و گل ها از دست داده و در اثر باد گرم و تابش مستقیم آفتاب دچار سوختگی می شود.

در بعضی مواقع خسارت به غنچه ها و برگها در مراحل ابتدایی وارد می شود که اکثرا غیر قابل جبران است.

ایجاد اختلال در گرده افشانی و پوک شدن دانه های آفتابگردان

باد سفید گرم و غبار آلود جنوبی به همراه درجه های بالای آب و هوا باعث تلفات حشرات گرده افشان مخصوصا زنبور عسل می شود.

بنابراین اگر زمان گلدهی با تنش های محیطی مانند باد سفید و یا هوای بسیار گرم تلاقی داشته باشد، زنبور های گرده افشان به دلیل قدرت پرواز اندک نمی توانند به خوبی عمل گرده افشانی را انجام دهند.

همچنین گرده های معلق در هوای بسیار گرم و خشک به دلیل از دست دادن سریع رطوبت خود باروری خود را از دست می دهند، نتیجه این موضوع پوک شدن دانه های آفتابگردان و کاهش کمیت محصول است.

کوتاه شدن دوره رشد رویشی و کوتاه ماندن ارتفاع بوته

آب هوای بسیار گرم به همراه باد سفید باعث کوتاه شدن دوره رویشی و کوتاه ماندن ارتفاع بوته و در نهایت باعث تولید طبق کوچک می شود.

اختلال در پر کردن دانه های آفتابگردان

باد سفید به همراه هوای گرم در زمان پر کردن دانه های آفتابگردان و زمان وزن گیری محصول اصلی باعث کم مغز شدن آفتابگردان و کاهش شدید کمیت محصول خواهد شد.

حرارت وارد شده به بوته آفتابگردان در اثر باد سفید و تنش های حرارتی، باعث از دست دادن سریع آب شده و گیاه احساس تنش کرده و جهت بقا خود روزنه ها را در طول روز خواهد بست.

بسته ماندن روزنه ها در طول روز باعث اختلال در فتوسنتز گیاه شده و تولید مواد غذایی برای دانه ها با اختلال مواجه خواهد شد.

بنابراین تنش بالای حرارتی و باد سفید زمان پر کردن دانه ها و مخصوصا زمانی که مغز دانه ها در حالت شیری و خمیری قرار دارد، باعث افت کیفیت و کمیت محصول آفتابگردان می شود.

شیوع بعضی آفات و بیماری ها در زمان تنش های محیطی

در زمان باد سفید با آب و هوای گرم و خشک تغیان جمعیت تریپسها و گنه ها را خواهیم داشت.

وجود این آفات و تغذیه از شیره پرورده گیاه از یک طرف و ایجاد و شیوع بیماریهای قارچی و ویروسی در اثر این آفات از خسارات انکار ناپذیر است.

نحوه مقابله با تنش محیطی باد سفید به همراه گرمای هوا و اصول به زراعی کاشت آفتابگردان

پیگیری وضعیت آب و هوا

موضوع بسیار مهم برای کشاورزان، پیگیری وضعیت آب و هوا و پیش بینی های سازمان هواشناسی و اخذ تصمیمات درست برای سال جاری است.

استفاده از ارقام مقاوم

در مرحله اول انتخاب ارقام مقاوم به خشکی از همان ابتدا سال باید مد نظر قرار بگیرد.

ایجاد تنش مصنوعی در ابتدای فصل کاشت آفتابگردان

در روش کاشت سنتی بعد از آبیاری زمین منتظر گاورو شدن زمین شده بعد کاشت صورت می گیرد.

برای ایجاد تنش مصنوعی در منطقه آذربایجان در ابتدای فصل، تا رسیدن آفتابگردان به مرحله ۸ تا ۱۲ برگی هیچ آبیاری صورت نمی گیرد.

این تنش مصنوعی به بوته گیاه آفتابگردان سیگنال های افزایش توسعه ریشه ها، مقاومت در مقابل تنشهای رطوبتی و آماده شدن برای مرحله زایشی از همان ابتدای کار را می دهد.

گیاه بعد خارج شدن از تنش مصنوعی مقاومت بیشتری در مقابله با شرایط نامساعد رطوبتی و حرارتی خواهد داشت.

همچنین این بوته به دلیل دریافت سیگنال زایشی ابتدایی بعد ها طبق های بزرگتری تولید خواهد کرد.

نکته مهم: ایجاد تنش مصنوعی در کاشت دوم و تابستانه نباید طولانی باشد و این کار همزمان با تنش باد سفید شدید نباید صورت بگیرد.

انتخاب روش کاشت آفتابگردان مساعد با تنش محیطی آب و هوا

در سالهایی که تنش محیطی باد سفید و آب هوای گرم حاکم است، کاشت سنتی آفتابگردان با سیخ بعد از آبیاری کردن زمین به جای کاشت مکانیزه  نتیجه مطلوبی خواهد داشت.

اگر از نظر آب آبیاری محدودیت وجود داشته باشد و کشاورز نتواند هر دو روز یک بار سطح خاک خود را در موقع تنش باد سفید مرطوب نگه دارد حتما جوانه زنی بذور آفتابگردان با مشکل مواجه خواهد شد.

در کاشت سنتی سوراخ ایجاد شده بعد از آبیاری کردن کامل زمین ۱۵ سانتی متر عمق داشته و ریشه های اولیه در مکانی عمیق تر و مرطوب تر بنیه خود را شروع کرده و بوته ها در مقابل تنش های محیطی مقاوم تر است.

امکان سله بستن خاک در روش کاشت مکانیزه به هنگام باد سفید و مدفون ماندن بذرها خیلی زیاد است.

کاهش پی اچ خاک

کاهش شوری و پی اچ خاک با استفاده از گوگرد در زمین باعث کاهش تنش های حرارتی در اثر جذب بهتر آب توسط ریشه ها خواهد بود.

همچنین کاهش شوری خاک باعث برقراری تعادل یونی و تنظیم فشار اسمزی توسط گیاه و مقاومت در برابر تنش های آبی و حرارتی خواهد بود.

استفاده از اسید هیومیک

هیوم ها و خاصیت آنها در تعدیل بافت خاک و خاصیت نگه دارندگی رطوبت در اطراف ریشه توسط هیوم ها برای اکثر کاربران شناخته شده است.

‌ همچنین اسید هیومیک با افزایش رشد و توسعه ریشه ها باعث افزایش مقاومت آفتابگردان در مقابل تنش های محیطی مانند باد سفید و هوای بسیار گرم خواهد بود.

تنظیم فاصله کاشت و ردیف های کاشت

در سالهایی که چالش تنش های محیطی مانند باد سفید و یا گرمای بیش اندازه وجود دارد، حتما فاصله کاشت ها زیادتر در نظر گرفته می شود تا مقدار رطوبت در اختیار بوته زیادتر باشد.

ردیف های کاشت را هم حتما باید بر خلاف شیب زمین انتخاب میکنند تا آب آبیاری پشت ردیف ها انباشته شود و با بیشترین قابلیت جذب در اختیار بوته قرار بگیرد.

انتخاب ردیفهای کاشت موافق با مسیر وزش باد

در صورتی که کشاورز چاره ای جز کاشت مکانیزه آفتابگردان نداشته باشد

زمانی که ردیف های کاشت موافق با مسیر باد است بوته های روی ردیف ها با فاصله های ۴۰ سانتی متری مانند یک باد شکن برای هم عمل می کند و باعث کاهش استرس باد خواهد شد.

مسیر وزیدن باد سفید که جنوبی است، مسیر حرکت تراکتور موقع کاشت شمالی جنوبی در نظر گرفته می شود،-

-البته این کار زمانی انجام می شود که ردیف های کاشت برخلاف شیب زمین باشد.

در غیر این صورت در روش آبیاری غرقابی، اولویت مسیر حرکت تراکتور خلاف شیب زمین است.

باقی گذاشتن بقایای کاه و کلش محصول قبلی در زمین و یا کاشت بدون شخم در کشت دوم

در صورتی که در کاشت تابستانه یا کشت دوم اقدام به کاشت آفتابگردان شده بکنید:

بعد از برداشت محصول گندم و جو می توان بدون شخم زمین، آبیاری قبل کاشت انجام داده و به روش کاشت سنتی با سیخ در زمین آفتابگردان کاشت.

 انجام ندادن شخم باعث باقی ماندن رطوبت و کاه و کلش در زمین به عنوان بافت نگه دارنده آب در کنار بوته ها عمل کرده و مانع بخار شدن سریع آب از خاک می شود.

همچنین شخم زدن کاه و کلش به داخل زمین باعث حفظ بهتر رطوبت خاک در سال آینده و کاهش اثر تنش های محیطی مانند باد ها و هوای گرم خواهد شد.

تنش محیطی بارندگی طولانی، ابری بودن و خنک بودن آب و هوا

در بعضی سالها بارندگی های بهاره برای چندین ماه طولانی تر شده و اکثر مواقع هوا ابری بوده و هوا خنک تر از حد معمول در بهار سپری می شود.

برای کاشت آفتابگردان همانطور که از نامش مشخص است، به دوران رشد با روزهای آفتابی جهت کامل کردن درجه روز رشد لازم است.

لذا بارندگی بیش از اندازه و آب و هوای ابری طولانی مدت یک تنش محیطی برای این گیاه حساب می شود.

مشکلات تنش محیطی هوای ابری بارانی و هوای خنک در کاشت آفتابگردان

آب هوای خنک و بارندگی بیش از اندازه به گیاه آفتابگردان سیگنال تولیدات رویشی را می دهد.

اکثرا ارقام محلی که استقامت کمتری در مقابل تغییرات آب هوا دارند، در آب و هوای ابری و بارانی بیش از اندازه، نرک می زنند.

نرک زدن در واقع خارج شدن گیاه از حالت تولید زایشی و باقی ماندن در حالت رویشی است.

افزایش بیش از اندازه ارتفاع بوته آفتابگردان در اثر طولانی شدن دوره رویشی و امکان ورس یا خوابیدگی زمان رسیدن محصول-

-و تولید طبق کوچکتر از حد معمول از مشکلات تنش محیطی آب و هوای ابری بارانی است.

افزایش جمعیت برخی آفات

در آب و هوای خنک تر از حد معمول و رطوبت های زیاد جمعیت آفت های مخصوص این آب و هوا مثل پروانه دانه خوار آفتابگردان تغیان میکند.

همچنین لارو های این آفت خسارات بسیار زیادی به محصول آفتابگردان وارد می کند.

شیوع بیماری ها

در آب و هوای خنک و مرطوب بیماری های پوسیدگی ریشه و طوقه آفتابگردان، پوسیدگی رایزوپسی طبق آفتابگردان و انواع بیماری های مثل سفیدک پودری و زنگ آفتابگردان شیوع خواهد داشت.

کاهش مقاومت بوته آفتابگردان در مقابل سایر تنش های محیطی

بارندگی بیش از اندازه و آب و هوای ابری باعث کاهش مقاومت بوته های گیاه در مقابل تغییرات ناگهانی آب و هوا و تنش های حرارتی و رطوبتی خواهد شد.

شیوه مقابله با تنش محیطی هوای ابری بارانی و خنک در کاشت آفتابگردان

انتخاب ارقام سازگار آفتابگردان با هوای ابری بارانی و خنک

انتخاب کردن ارقام پاکوتاه با نیاز آبیاری بیشتر و استفاده از شرایط بارندگی زیاد و هوای خنک تر جهت تولید محصول قابل قبول، یکی از روشهای استفاده از فرصت ها است.

مثلا رقم احمد ارکان یا یالانچی دورسفید آجیلی یکی از ارقام پاکوتاه اصلاح شده و متناسب با آب و هوای بارانی و ابری و خنک است.

کاهش دور آبیاری و تنظیم مقدار آب در دسترس آفتابگردان

با کاهش دورهای آبیاری و در بعضی مواقع در صورت مداومت بارندگی، قطع آبیاری می توان از اثرات تنش هوای ابری و خنک کاست.

کاهش استفاده از کودهای نیتراته

کودهای نیتراته باعث تقویت رشد رویشی می شوند.

بنابراین در تنش محیطی آب و هوای ابری و بارانی برای آفتابگردان از حداقل کود نیتراته برای کاشت آفتابگردان استفاده می شود.

تنظیم فاصله کاشت آفتابگردان در تنش محیطی آب هوای ابری بارانی و خنک

در این شرایط جهت استفاده حداکثری از نور آفتاب و همچنین تقویت رشد زایشی، فاصله های کاشت آفتابگردان افزایش داده می شود.

فاصله های کاشت کمتر از حد استاندارد باعث سایه اندازی بوته های آفتابگردان روی هم و تقویت بیشتر رشد رویشی و افزایش قد بیش از اندازه بوته افتابگردان خواهد بود.

استفاده از سموم حشره کش و قارچ کش و پیشگیری از بیماری

در سالهایی که تنش محیطی آب و هوای بارانی و خنک برای آفتابگردان وجود دارد، شیوع بیماری ها و آفات گسترش بیشتری خواهد داشت.

آفت کرم و پروانه دانه خوار آفتابگردان یکی از آفات گسترش یابنده در آب و هوای خنک و ابری بارانی است.

قارچ رایزوپوس اوریزا در آب و هوای خنک و مرطوب گسترش یافته و بیماری پوسیدگی رایزوپسی طبق آفتابگردان گسترش خواهد داشت.

بنابراین با استفاده از حشره کشها با پروانه دانه خوار مقابله کرده و هم از بیماری پوسیدگی طبق آفتابگردان پیشگیری خواهیم کرد.

تنظیم کردن زمان کاشت

در سالهایی با تنش آب و هوایی بارانی و خنک، با کاشت دیر هنگام زمان گلدهی و رشد آفتابگردان را به آب هوای آفتابی و گرم تر تابستان نزدیک تر باید کرد

همچنین با این تنظیم زمان کاشت، از خسارت کرم دانه خوار در آب و هوای خنک در امان خواهید بود.

نتیجه گیری

یکی از مهمترین روشهای مقابله با تنش محیطی در کاشت آفتابگردان، تنظیم فاصله های کاشت است.

انتخاب ارقام مقاوم به تنش های محیطی و یا ارقام سازگار با آب هوای موقتی یکی از روشهای مقابله با تنشهای محیطی در کاشت آفتابگردان است.

تغییر و جابجایی زمان کاشت آفتابگردان متناسب با شرایط آب و هوایی برای دور زدن تنش های محیطی یکی از روشهای به زراعی خوب است.

استفاده از اسید هیومیک جهت مقابله با تنش محیطی آب و هوای گرم و باد سفید بسیار نتیجه بخش خواهد بود.

پیشگیری از آفات و بیماری های آفتابگردان در زمان تنش های محیطی جهت رساندن راندمان تولید به حد قابل قبول، لازم خواهد بود.

به دلیل محدود بودن تعداد کاراکترهای مجاز در این مقاله از پرداختن به همه تنش های محیطی خودداری شده است.

در مقالات آینده به سایر تنش ها و روشهای مقابله حتما اشاره خواهد شد.

نویسنده: سعید موسی نژاد. (کارشناس ارشد زراعت و فعال بازار خشکبار و دانه های روغنی).تاریخ ۱۴۰۲.۱۱.۶

مشاوره

تیم تخصصی واحد بازرگانی موسی نژاد (س) با قرار گرفتن در قلب بازار بزرگ خشکبار شهرستان خوی، تمامی خدمات زیر را برای کشاورزان در طی سالیان گذشته فراهم کرده است.

نیازسنجی به موقع بازار آفتابگردان آجیلی و تامین بذرهای مورد نیار کشاورزان و بازار

ترویج و آموزش اصول صحیح کاشت داشت برداشت آفتابگردان های هیبرید آجیلی جهت رسیدن به حداکثر تولید

مشاوره داوطلبانه قبل از کاشت با کشاورزان و تعیین و تشخیص نوع و رقم آفتابگردان مورد نیاز با توجه به خصوصیات زمین کشاورزان

تشخیص درست و به موقع بذرهای اصل از فیک آفتابگردان های هیبرید و اطلاع رسانی به فروشندگان بذر

تست جوانه زنی و قرار دادن بذر قابل اطمینان در اختیار کشاورزان به قیمت مناسب

آموزش روش های کاشت تا برداشت آفتابگردان های هیبرید آجیلی s300، s400 و T6 به صورت کتبی و شفاهی و ماندن در کنار کشاورزان تا آخرین لحظه

اطلاع رسانی به مغازه داران و کسبه بازار بزرگ خشکبار شهرستان خوی جهت کاشت اصولی آفتابگردان های هیبرید آجیلی جهت رسیدن به محصول بازارپسند

تضمین فروش و فروش محصول های کشاورزان و رساندن به تولید خالص

با ثبت نظرات خود در باکس پایین ما را در نوشتن مقالات همراهی کنید.